راهبردهای سنجش در رفتاردمانی شناختی

    سنجش رفتار موجب پیدایش فنون متعدد گوناگونی شده است. برخلاف این گوناگونی، راهبردهای سنجش رفتار را می‌توان به صورت مقوله‌های کلی مصاحبه رفتاری، مشاهده رفتار، سنجش رفتار شناختی، سنجش روانی- فیزیولوژیکی، و پرسش‌نامه‌های خودسنجی طبقه‌بندی کرد.

مصاحبه رفتاری

    مصاحبه های رفتارنگر، عموماً به توصیف و فهم رابطه‌ بین پیشایندها، رفتارها و پیامدها متمرکزند. در مصاحبه‌های رفتاری از طریق بررسی نظام‌دار فراوانی، شدت و استمرار رفتارهای مورد نظر، خط پایه یا شاخصی‌ از رفتار پیش از درمان تدوین می‌شود. در نخستین مرحله مصاحبه رفتاری باید بسیاری از موضوع‌های مربوط به مصاحبه‌های سنتی مدنظر قرار گیرند. به عنوان مثال، ارتباط و تفاهم کافی باید برقرار شود، هدف‌های کلی و هدف‌های خاص مصاحبه تدوین و بیان شوند و شرح ‌حال گذشته‌ درمانجو در ارتباط با مساله مورد بررسی، مرور گردد. اما معمولاً به شرح ‌حال گذشته درمانجو کمتر از رفتار زمان حال وی تاکید می‌شود. علت این امر آن است که در رویکرد رفتاری، رفتار درمانجو متاثر از عوامل موقعیتی تلقی می‌شود تا عوامل گذشته. درمانجو و درمانگر باید در جهت تعیین میزان و گسترش مشکل، علل بروز آن و زمان وقوع رفتار و اثرهایی که بر روابط درمانجو بر جای می‌گذارد تلاش کند، زیرا تحلیل رفتاری دقیق مستلزم توصیف کامل رفتارهای مساله‌ساز است. در نهایت مصاحبه رفتاری باید با خلاصه کردن اطلاعات به دست آمده، توضیح درباره سایر اطلاعات لازم و برآوردی از موقعیت احتمالی درمان پایان پذیرد. اگر مصاحبه به قصد مقدمه‌ای برای درمان انجام می‌گیرد، لازم است که درباره راهبردهای احتمالی مداخله درمانی، طول مدت درمان، هزینه‌های مالی و سرمایه‌گذاری عاطفی احتمالی و تضمین اینکه درمانجو در همه تصمیم‌ها مشارکت خواهد داشت، اطلاعات لازم ارائه گردد(مارنات، 1375). بیشتر مصاحبه‌ها معمولاً به طور غیررسمی و اتفاقی انجام می‌گیرد. این غیر رسمی بودن، اغلب ممکن است موجب شود که اعتبار و روایی اطلاعات به دست آمده پایین باشد. به همین علت بعضی مؤلفان، ساخت‌دار و استاندارد بودن مصاحبه‌های رفتاری را توصیه می‌کنند(روزنهان،1386).

مشاهده‌ رفتار

در سنجش رفتاری، از مشاهده به عنوان فن اصلی استفاده می‌شود. متخصصان بالینی رفتارگرا برای تعیین فراوانی، نیرومندی و شدت رفتار مشکل‌ساز، عوامل محافظ و نگهدارنده آن، اقدام به مشاهده رفتارهای فرد می‌کند. در واقع این متخصصان معتقدند تا افراد را در محیط طبیعی زندگی‌شان تحت‌ نظر نگیریم، درک حقیقی و کاملی از مشکلات آنها نخواهیم داشت(فیرس، 1385). در برخی موارد(مانند سنجش افراد دچار معلولیت رشدی، مراجعانی که مقاومت می‌کنند و یا کودکان خیلی خردسال) مشاهده‌ رفتار ممکن است یکی از مهمترین روش‌های سنجش باشد. این مشاهده‌ها باید توسط متخصصانی که عملاً به درمان می‌پردازند یا توسط کسان دیگری که در زندگی درمانجو بیشتر درگیرند(مانند معلم، والدین، همسر یا خودبازبینی توسط خود بیمار) انجام گیرد. اگر مشاهده توسط مشاور متخصصی صورت گیرد، مشاهده مستقیم نامیده می‌شود، اما اگر از اطرافیان درمانجو خواسته شود تا رفتار وی را مشاهده کرده و آن را ثبت و گزارش نمایند، مشاهده غیرمستقیم است(احمدی، 1374). نخستین اقدام در مشاهده رفتار، انتخاب رفتارهای هدف مربوط و مناسب است. رفتار هدف، رفتاری است که مشاهده‌گر قصد دارد در حین مشاهده، فراوانی، نیرومندی و شدت آن رفتار را تعیین کند. رفتار هدف باید به طور عینی، روشن و کامل برای مشاهده‌گر تعریف شود و از به کار بردن اصطلاح‌های انتزاعی و کاملا استنباطی در تعریف پرهیز شود.

موقعیت‌های مشاهده

    موقعیت‌های مشاهده رفتار ممکن است از موقعیت‌های کاملاً طبیعی(مانند خانه، کلاس درس، محل کار یا زمین بازی) تا موقعیت‌های کاملاً ساخت‌دار متفاوت باشد. موقعیت‌های طبیعی برای سنجش رفتارهایی که فراوانی وقوع آنها زیاد است و یا رفتارهای کلی مانند کاستی توجه، انزوای اجتماعی یا رفتارهای افسرده موثرتر است. مشاهده در موقعیت طبیعی همچنین برای اندازه‌گیری تغییر رفتار درمانجویان در پایان مداخله‌های درمانی مفیدند. موقعیت‌های طبیعی به سبب آنکه مستلزم صرف وقت زیاد برای انجام مشاهده است، با دشواری‌هایی همراه است. به علاوه، در مواردی که اندازه‌گیری رفتارهایی که فراوانی وقوع آنها کم است(مثل پرخاشگری، کم‌جراتی) و یا رفتارهایی که فقط در غیاب مردم به وقوع می‌پیوندد(آتش‌سوزی، خودکشی) مورد نظر باشد، استفاده از مشاهده در موقعیت‌های طبیعی با مشکل مواجه می‌شود. برای مقابله با مشکلاتی که بخش جدایی‌ناپذیر مشاهده‌های طبیعی است، درمانگر ممکن است به ایجاد محیط‌های ساخت‌دار(ایفای نقش، انجام کارهای نمایشی) که انواع خاصی از رفتارها را فرا می‌خواند، اقدام کند. محیط‌های ساخت‌دار برای مطالعه رفتارهایی که فراوانی وقوع آنها کم است، اهمیت خاص دارد. اما باید دانست که در استنباط‌های حاصل از مشاهده در محیط‌های ساخت‌دار، باید احتیاط کرد. زیرا ممکن است به زندگی واقعی درمانجو قابل تعمیم نباشد.ممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممممم

سنجش رفتار شناختی

    در سال‌های اخیر، برای فهمیدن فرایندهای شناختی زمینه‌ساز اختلال‌های رفتاری پژوهش‌های چشمگیری انجام شده است. از جمله حوزه‌های مربوط عبارتند از اظهار نظرهای شخصی درباره خود مرتبط با اختلال‌های مختلف، ساخت‌شناختی زمینه‌ساز این اختلال‌ها، تفاوت‌های بین تحریف‌های شناختی در رفتارهای مرضی و رفتارهای بهنجار و تغییرهای شناختی که در دوره درمان رخ می‌دهند. خصیصه اصلی رویکردهای معاصر سنجش شناختی این است که پرورش و گسترش روش‌ها در وهله اول به دست نظریه‌ها و داده‌ها و همین طور اهداف سنجشی تعیین می‌شود. شاید گسترده‌ترین روش‌های مورد استفاده برای سنجش شناختی، پرسش‌نامه‌های خودسنجی‌ باشد که گستره‌ وسیعی از شناخت‌ها نظیر ترس از ارزیابی منفی، گرایش به تفکر غیر عقلانی و گرایش به استنباط‌های منفی راجع به تجارب زندگی را مورد سنجش قرار می‌دهد(دیویسون، 1385).م

 منابع

-         آقا یوسفی  علیرضا و دیگران؛ روان‌شناسی عمومی؛ تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1386.

-         اتکینسون ریتال‌ال و همکاران؛ زمینه روان‌شناسی هیلگارد؛ حسن رفیعی و همکاران، تهران: انتشارات ارجمند، 1384.

-         احمدی  سیداحمد؛ مقدمه‌ای بر مشاوره و روان‌درمانی؛ اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، 1374.

-         باقری خسرو و خسروی زهره؛ نظریه‌های روان‌شناسی معاصر(به سوی سازه‌گرایی واقع‌گرایانه)؛تهران: انتشارت علم، 1387.

-         بخشی پوررودسری عباس؛ بروشورجراتمندی مرکزمشاوره دانشگاه ایربانا؛ تهران: انتشارات مرکز مشاوره دانشگاه تهران،1380.

-         تاد جودیت؛ اصول روان‌شناسی بالینی و مشاوره؛ ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: انتشارات رسا، 1379.

-         دیویسین جرالدسی؛ رفتاردرمانی؛ ترجمه احمد احمدی، تهران: انتشارات نشر دانشگاه، 1371.

-         دیویسین جرالدسی و همکاران؛ آسیب‌شناسی روانی؛ ترجمه مهدی دهستانی، تهران: انتشارات ویرایش، 1385.

-         راس  آلن؛ اختلالات روانی کودکان؛ ترجمه امیرهوشنگ مهریار و فریده یوسفی، تهران: انتشارات رشد، 1376.

-         رنز دیوید؛ از حال بد به حال خوب(شناخت درمانی)؛ ترجمه مهدی قراچه‌داغی، تهران: انتشارات آسیم، 1385.

-         روزنهان  دیویدال و سلیگمن  مارتین‌ای.پی؛ روان‌شناسی نابهنجاری؛ ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: انتشارات ساوالان، 1386.

-         روزنهان دیویدال و سلیگمن سارتین ای.‌پی؛ آسیب‌شناسی روانی؛ ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: انتشارات ساوالان، 1387.

-         شارف  ریچارد اس؛ نظریه‌های روان‌درمانی و مشاوره؛ ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: انتشارات رسا، 1386.

-         شاملو سعید؛ مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌پزشکی؛ تهران: انتشارات رشد، 1382.

-         شاملو سعید؛ روان‌شناسی بالینی؛ تهران: انتشارات رشد، 1386.

-         شفیع‌آبادی عبدالله و ناصری  غلامرضا؛ نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1375.

-         شولتز دوان و شولتز  سیدنی آلن؛ نظریه‌های شخصیت؛ ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: انتشارات ویرایش، 1389.

-         فیرس ‌ای. جری و تیموتی  جی.ترال؛ روان‌شناسی بالینی؛ سیف‌الله بهاری، تهران: انتشارات رشد، 1387.

-         قاسم زاده  حبیب الله؛ رفتاردرمانی؛ تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، 1370.

-         کریمی  یوسف؛ روان‌شناسی شخصیت؛ تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1389.

-         مارنات  گری؛ راهنمای سنجش روانی؛ ترجمه حسن پاشا شریفی و محمدرضا نیکخو، تهران: انتشارات رشد، 1375.

-         وکیلیان  منوچهر و کرباسی  منیژه؛ مقدمات راهنمایی و مشاوره؛ تهران: انتشارات پیام نور، 1386.

-         هاوتون کرک و سالکووس کلارک؛ رفتاردرمانی شناختی (جلد اول)؛ ترجمه حبیب الله قاسم زاده، تهران: انتشارات ارجمند، 1376.